- Aari, Ahari. Okinako (Araba) leizean bizi den jeinuaren irudia. Mariren agindupeko jeinuetako baten irudia.
- Aatxe, Ahatxe, Aatxegorri. Jainko troglodita, zekor, zezen edo behi forma hatzen duena. Mariren irudikapenetako bat da.
- Abellion. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Aberri. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Adur, Adu. Aztien zori edo joera magikoa.
- Aereda. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Agamunda. Ataungo (Gipuzkoa) osina, jeinuen bizilekua eta elezaharren helburua.
- Ageio. Erromatarren garaiko jainkoa.
- Aherbelste. Lutxon inguruko jainko topikoa, erromatarren garaikoa.
- Aiar. Jeinu gaiztoa, Euskal Herriko ekialdeko eremuan.
- Aide, Ahaide, Aideko, Aidetikako. Naturaz gaindiko numena, gizakien ekimenetan eragiten duena; jatorri ezezaguneko eritasunak sortzen ditu.
- Aidegatxo. Ekaitzak osatzen eta gidatzen dituen jeinua, Lapurdin.
- Aiharra-Haio. Jeinu gaiztoa, Lapurdin.
- Aitzgaizto. Leizade mendilerroko gailurra, Ataunen (Gipuzkoa), jentilekin lotu ohi dena.
- Aizkomendi. Egilazeko trikuharria eta gailurra (Araba).
- Aizkora. Gure mitologian, aizkorak tximistorratzaren zeregina bete ohi du ekaitzetan.
- Aizkorri. Mari bizi den mendia. Elezaharraren arabera, Aralarko mendikateraino iristen da, haitzulo baten bitartez.
- Aizkultzeta. Altzolako parajea, Aian (Gipuzkoa). Bertan osin bat dago, tradizio mitologikoa duena.
- Ahizpak. Ahizpen kontzeptua ohikoa da, aukera ematen baitu irudi mitologikoak biderkatzeko.
- Akelarre, Akelarren-leze. Zugarramurdiko haitzuloaren (Nafarroa) aurrean dagoen lekua; bada elezahar bat adierazten duena lamina bat egoten zela bertan bazkan. Euskal Herriko hainbat lekutan errepikatzen da elezahar hori bera.
- Aker. Aztien biltzarretan akerraren itxura hartzen duen jeinu edo deabrua; haiei irakasten die, eta meza beltza ematen du.
- Akerbeltz. Aker beltzaren irudiak jeinu bat irudikatzen du, eta Mariren hainbat ezaugarri ditu.
- Aketegi. Aizkorriko haitzuloa, Mariren bizilekua.
- Alar. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Alarabi. Mendietako jeinua, Markinako eskualdean (Bizkaia).
- Alardoss. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Alardost. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Albi. Aralarko osin handia. Bertatik sartzen dira infernura kondenatuak beren azken bizilekura.
- Aldabazar. Aldabako baserria, Tolosan (Gipuzkoa). Tradizioaren arabera, jentilak bizi izan ziren bertan.
- Almora, Armura, Armorkora. Kuartangoko (Araba) tumuluak. Haien azpian trikuharri ugari aurkitu dira.
- Aloña. Oñatiko mendia (Gipuzkoa). Bertan dago Gaiztozuloko haitzuloa, Mariren bizilekua.
- Alotza. Aralar mendilerroko parajea, menhir motako harlauza bat dago, elezaharraren arabera jentil batek Murumenditik jauzia.
- Altxerri. Beobategaña mendiko kobazuloa, Aian (Gipuzkoa).
- Amabirjiña-arri. Igaratzako mendateko harkaitza, Aralarko mendilerroan. Ama Birjina agertzen omen da.
- Ames, Amets. Kortezubin (Bizkaia), San Mamesek (San Amesek) hartu ohi duen forma.
- Amilamia. Agurain (Araba) inguruko jeinua. Lezaoko kobazuloan bizi da, Entziako mendilerroan.
- Anboto. Durangaldeko mendilerroa (Bizkaia), tradizio mitologiko handikoa.
- Ande. Erromatarren garaiko piriniotar jainkosa.
- Andra Mari Harri. Amezketako Igone baserri hurbileko harkaitza (Gipuzkoa).
- Andre Dena Mariako Iturri. Ostabat basoko iturria (Nafarroa Beherea). Elezaharraren arabera, Ama Birjina egon zen bertan.
- Anxo. Basajaun jeinuaren pareko jeinu baten izena.
- Araneko Harri. Gorbeia inguruko mendietako mendi lepoa (Bizkaia). Lotura du Orozkoko Arane baserriko elezahar batekin.
- Arantzazu. Gipuzkoako santutegia. Inguruko parajeetan elezahar mitologiko ugari daude.
- Arardo. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Arbeiza. Nafarroako herria. Tradizio mitologikoko putzu bat dago bertan.
- Arbeldi. Ataungo baserria (Gipuzkoa). Lotura du Agamunda osinaren inguruko elezaharrekin.
- Argi. Hilen arimaren adierazpen gisa oso zabalduta dago argia gure herriko leku askotako elezaharretan.
- Argiduna. Gaueko argi formako iratxoa, Zeanurin (Bizkaia).
- Arhe. Erromatarren garaiko akitaniar jainkoa.
- Arixo. Erromatarren garaiko akitaniar jainkoa.
- Arletze. Andia mendilerroko leizea, sorgin izeneko jeinuen bizilekua.
- Armontaitz. Ataungo Aian, Aiarre baserri alboko haitzuloa (Gipuzkoa). Jentilak bizi omen ziren bertan.
- Arpe. Leizeek garrantzi handia dute euskal tradizio mitologikoetan.
- Arpeko Saindia. Bidarraiko (Nafarroa Beherea) Zelharburu mendiko haitzulo batean dagoen zutabe estalagmitiko baten izena. Interes mitologiko handia du eta erromes gune izan zen antzina.
- Arpenino. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Arreo. Erriberagoiti (Araba) udalerriko herria. Aintzira bat dago bertan, eta, elezaharraren arabera, hodeiak ateratzen ziren bertatik, ekaitza osatzeko. Sustrai sendoko tradizioa du Kuartangoko bailaran.
- Arretxinaga. Arretxinagako San Migel ermitan, Markinan (Bizkaia); hainbat harkaitz daude, ospe handia lortu dutenak, sendatzeko gaitasuna dutelako.
- Atrikulunka. Hargibele mendiko harkaitza, Baztan bailararen mugan eta Aldudekoetan. Monolito, trikuharri eta harrespil ugariko eremua da, eta baita elezahar mitologiko aberatsekoa ere.
- Arthe deo, Artae, Artahe. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Aska. Elezahar eta sinesteetan aipatzen diren arrasto eta markak.
- Askaata. Ataungo barrutia, Gipuzkoan. Osin bat dago, Txaalgorri jeinuek babestua.
- Askoa. Ataungo mendia (Gipuzkoa), Lizarrustiko mendatearen gainean. Haitzulo bat dago bertan, eta, elezaharraren arabera, basajaun bat bizi da bertan.
- Asto Iluno. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Ata. Aralar mendikatearen hego-ekialdeko bailara. Menhir antropomorfo bat dago, eta, tradizioaren arabera, Erroldanek jaurti zuen Madozen kontra, San Migel Excelsisetik.
- Atarrabi. Pertsonaia mitikoa, Marimundukoren semeetako bat.
- Atxular. Pedro Axular Etsai jeinuari lotutako Zugarramurdiko elezahar baten protagonista izan zen.
- Atzulaur. Itzine mendiko barrutia, Orozkon (Bizkaia). Tradizio mitikoko haitzulo bat dago.
- Ausa. Aralar inguruko mendi baten antzinako izena, Zaldibian (Gipuzkoa). Gaztelu bat egon zen bertan, jentilen bizilekua izan zena.
- Austokieta. Otsabio mendiko haitzuloa, Lizartzan (Gipuzkoa). Elezaharraren arabera, jeinu bat bizi izan zen han, suzko zezenaren forma duena.
- Austarri. Monolitoa, beheko suaren eta mugarriaren harria; haren alboan bizi dira suaren jeinua eta etxearena.
- Auza. Baigorri inguruko mendia. Bertako haitzuloetako batean altxor bat dago, eta suge batek eta aker batek zaintzen dute.
- Auzo. Auzo kontzeptuak garrantzi handia du gure sistema mitologikoan.
- Axleor. Urrustei mendiaren iparraldeko isurialdean dagoen babesleku naturala, Diman (Bizkaia). Elezaharraren arabera, jentilen babesleku bat egon omen zen bertan.
- Axo. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Azalegi. Alzaiko kobazuloa eta baserria (Zuberoa). Bertan kokatzen da Zaroko kondearen elezaharra.
- Azantzile. Hildako baten agerpenak hartzen duen izena Arnegin (Nafarroa Beherea).
- Azkenaldia. Munduaren amaieraren kontzeptua euskal sistema mitologikoan.
- Azti. Izadiaren legeen kontrako gauza miragarriak egiten bide dituen edo ahalmen ezkutuak bide dituen pertsona.
- Aztikeri. Azti lana, magia, isileko edo ezkutuko bidez gertakari miragarriak edo itxuraz miragarriak sortzeko antzea.

Mitologia
Glosarioa


- Baelisto. Erromatarren garaiko jainkoa, Angostina inguruan, Bernedon (Araba).
- Baeserte. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa, Comminges eskualdekoa.
- Baikorrix. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Baios. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Balbe. Bizkaiko hainbat lekutan, heriotzaren pertsonifikazioari edo heriotza eragiten duen jeinuari ematen zaion izena.
- Baltzola. Izen bereko auzoko haitzuloa, Diman (Bizkaia). Hainbat elezahar kokatzen dira han.
- Baratze. Etxe ondoko lursaila, landareak aldatzeko edo horien haziak ereiteko zaintzen dena, lotura du hilobiaren kontzeptuarekin eta sistema mitologikoko beste alderdi batzuekin.
- Bargota. Nafarroako udalerria, Juanis Bargota aztiari buruzko hainbat tradizioren kokalekua.
- Basajaun. Euskal mitologiako jeinu garrantzitsuenetako bat.
- Basandere. Hainbat haitzulotako sarreran agertzen den emakumezko jeinua, basajaunen bikotekidea.
- Basce Andoss. Bassioué haraneko izen bereko jainkosa, Erdialdeko Pirinioetan, erromatarren garaikoa.
- Begizko. Pertsona batzuek begiraldiaren bidez eta aztikeriaz, eragiten omen duten kaltea. Oso zabaldua dago kontzeptu hori Euskal Herrian, eta oso ugaria da euskal sistema mitologikoan.
- Behigorri. Haitzulo eta osinetan bizi den jeinua. Zenbaitetan, behi gorri baten itxurarekin agertzen da lurrean.
- Belagile. Sorginek Zuberoan hartzen duten izena.
- Berezko. Bere izate edo funtsari dagokionez, kanpoko eraginik gabea.
- Betadur. Begien indar magikoa; begizkoa egiten duenak begiratu hutsarekin lortzen duen lilura.
- Betizu. Behi arraza basatia, mende honetan desagertu dena. Antzinaz geroztik izan da material sinboliko mitologikoaren inspirazio iturria.
- Bildur-Aize. Ametsarekin zerikusia duen jeinua.
- Birao. Madarikazio edo esaldi larria. Formula baten arabera, pertsona edo animalia batez jabetzen den jeinua, objektutzat hartuz pertsonaren edo animaliaren izena.
- Bocco Harauso. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa, Comminges eskualdekoa.
- Borienno. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa, Barousse haranean.
- Buru. Beasaingo baserria (Gipuzkoa). Bertan bizi izan zen, denbora batez, Murumendiko dama.
- Buruko. Amets gaiztoen jeinuak, gaizkinak, osatzen dira burukoekin.
- Deabru. Jainkoaren aurka altxatu ziren aingeruetako bakoitza; arimen jeinu bahitzailea, forma ugari hartzen dituena.
- Donibane edo San Joan. Solstizioaren inguruko sinesmenekin, errituekin eta gurtzekin zerikusia duen jaia, garrantzi handikoa euskal mitologian.
- Eate. Goierrin (Gipuzkoa), ekaitzaren, suaren, uholdeen eta haize bortitzen jeinua.
- Edelate. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa, Commingesko eskualdekoa.
- Egoi, Hegoi. Hegoaldeko haizea, ipar-mendebaldeko haizearen alaba, iparraldekoarekin batera.
- Eguberri. Gabonekin lotura duen kontzeptua, Urteberri eta Gabon Gaueko solstizio errituei lotua.
- Eguen. Osteguna, Eguren eguna, zeruaren eta argiaren jainkoa, seguru asko.
- Eguzki. Eguzki argia. Solstizioaren inguruko sinesmenek eta errituek garrantzi handia dute gure mitologian, euskal tradizioaren garai antzinakoenez geroztik.
- Ehiztari. Elezahar ugaritan ageri ohi da ehiztari bat, atsedenik gabe mendi eta haranetan barrena korrika egitera zigortua.
- Ekain. Izen bereko mendiko haitzuloa, Deban (Gipuzkoa). Haitzuloetako pinturen eta arrasto arkeologikoen garrantzizko aztarnategia. Bertako pinturek informazio asko ematen dute euskal sinesmenen garai arkaikoenei buruz.
- Ele. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Erditse. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Herensuge, Erensuge. Jeinu gaiztoa, suge forma hartzen duena.
- Ereñusarre. Ereño, Arteaga eta Kortezubi artean dagoen harkaitza (Bizkaian). Magalean Atxondo, Elesu, Sagastigorri eta Santimamiñeko haitzuloak daude.
- Erge. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Herio. Heriotza bizkortzen duen jeinua.
- Erle. Euskal mitologian, animalia sakratua da erlea.
- Errolan. Pertsonaia historiko eta mitikoa, arrasto sakona utzi duena euskal tradizioetan eta mitoetan.
- Etsai. Deabruaren jeinua. Dragoi baten forma hartu ohi du askotan, baina baita zezen, zerri, zaldi edo aker forma ere.
- Etxajaun. Gauez agertzen den arbasoaren irudia, etxearen babeslea eta ongilea.
- Etxe. Familiaren erdigunea. Funtsezkoa da euskal sistema antropologikoan eta mitologikoan.
- Etxeburu. Izurtzako dorrea (Bizkaia). Haren azpian tradizio mitologikoko haitzulo bat dago.
- Etxekandere. Etxekoandrea. Etxean gurtzen den pertsonaia nagusia.
- Etxekanderearen Baratza. Nafarroa Beherean, etxearen alboko lursailari ematen zaion izena; han lurperatzen ziren bataiatu gabeko haurrak.
- Eza. Ukazioa. Kalkuluei buruzko gezurra, Marirekin lotura duena.
- Ezizen. Goitizena, gauza sekretuak edo tabuak izendatzeko erabiltzen den goitizena.
- Fagus. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Fontes. Iturria; erromatarren garaian, Pirinioetako zenbait lekutan, gurtzalekua ziren.
- Gabonzahar. Bizkaiko eta Gipuzkoako leku askotan urteko azken egunari ematen zaion izena.
- Gabonzuzi. Enborra, neguko solstizioaren eta Gabonetako jaiaren sinboloa. Euskal Herriko hainbat lekutan surtan jartzen da Gabon gauean, eta dohain ugari emaen dituela esaten da.
- Gaizkin. Jeinu gaiztoa, gaixotasunen sortzailea, burukoen barruan hezurmamitzen dena. Zenbait lekutan, familiako jeinuak.
- Gar. Pirinioetako izen bereko Gar gailurraren izena hartzen duen jainkoa, erromatarren garaikoa.
- Gari. Gariaren laborantzak mito ugarirekin du lotura.
- Gauargi. Errezil inguruan (Gipuzkoa), gaueko jeinua, argiaren edo gune argitsu baten forma hartu ohi duena. Jeinu ona, Ithurrotz eskualdekoa (Zuberoa).
- Gaueko. Gauaren jeinua. Zenbait mitotan jentiltzat edo jainkotzat hartu ohi da. Behi baten edo munstro baten forma hartu ohi du.
- Gerixeti. Bizkaiko hainbat lekutan, hildakoaren irudiari ematen zaion izena.
- Gizotso. Basoetan bizi den munstroa, era askotako ezaugarriak hartu ohi ditu, eskualdearen arabera.
- Gorospil. Baztan, Ezpeleta eta Itsasuko mugetako gailurra. Monolito bat dago bertan, tradizio magikoko idazkunekin.
- Gorri Txiki. Jeinu gorriak, Orio eta Aia ingurukoak eta familiartekoak, seguru asko.
- Gurutze. Ikur kristaua, ohikoa herri sinesteetan eta sinboloetan.
- Herauscorritsehe. Atharratze inguruko jainkoa, erromatarren garaikoa.
- Herauso. Erromatarren garaiko piriniotar jainkoa.
- Herausu. Armendaritzeko gailurra (Nafarroa Beherea). Tradizioaren arabera, laminak bizi ziren bertan.
- Herensuge. Suge formako deabru jeinua, oso zabaldua Euskal Herriko tradizio mitologikoetan.
- Obantzun. Berastegiko gailurra (Gipuzkoa). Bertan oinarritzen da elezahar bat, Euskal Herriko beste leku batzuetan ere kokatzen dena.
- Hodei, Odei. Ekaitzaren jeinua.
- Ogi. Mito ugarirekin du lotura.
- Ogoño. Elantxobeko mendia (Bizkaia). Osin bat dago bertan, lamiñakuen bizileku izan zena.
- Oihartzun, Oiarzun. Euskal Herriko mito askotan agertzen da.
- Okina. Izen bereko lekuan dagoen osina (Araba), elezahar ugaritan agertzen dena. Jeinuak bizi izan ziren bertan.
- Ola. Burdinola eta burdina ohikoak dira Bizkaiko eta Gipuzkoako elezahar askotan.
- Olentzero. Eguberria irudikatzen duen pertsonaia. Hainbat izen eta aldaera hartzen ditu.
- Olerria. Aulestiko etxea (Bizkaia), bertan bizi izan ziren jentilak.
- Oilar. Elezaharretan, jeinuak beren eguneko bizilekuetara erretiratzen direla adierazten du oilarraren kantuak. Gaizkineek, askotan, haien morfologia hartzen dute.
- Oneztarri. Tximistaren harria, garrantzizko zeregina betetzen du gertaera atmosferikoen azalpen mitologikoetan.
- Oinatz. Elezaharren arabera, Euskal Herrian ugari diren jeinu eta jentilen arrastoa.
- Oinaztura. Tximista. Mitologian, naturaz gaindiko indarra.
- Opari. Elezaharretan forma ugari hartzen ditu, eta bertsio paganoan zein kristauan ageri ohi da.
- Orrazi. Sinbolo gisa ageri ohi da euskal elezahar eta mitoetan, Marirekin lotuta.
- Osin. Elezaharretan, leize, putzu eta aintzira magikoen izena.
- Oskia. Anoz eta Erroz (Nafarroa) arteko haitzartea. Bertan dago Arkaitz haitza, tradizio handikoa.
- Ostadar. Hainbat izen hartzen ditu, eta hainbat sineste eta elezaharren iturburu izan da.
- Ostebi. Zeru euria, Ost jainkoari egotzi ohi zaiona.
- Ostegun. Zeruaren eguna, zeruko jainkoari eskainia.
- Ostiral, Ortziral. Ilargiko jainkoari erreferentzia egiten diona, seguru asko.
- Ostri. Ataunen, zeruari ematen zaion izena. Zeruko argiaren pertsonifikazioa.
- Otume. Meñakako baserria (Bizkaia). Elezaharraren arabera, jentilek eraiki zuten.
- Oyulari, Oihulari. Jeinuak oihuka nabarmentzen dira euskal mitologian.
- Ozkar, Ozkarri. Trumoia. Tradizio mitologikoan ohikoa den naturako indarra; nekazaritzarekin du lotura.
- Pagobedeinkatu. Elosun (Gipuzkoa), pago bedeinkatu bati erreferentzia egiten dion lekua.
- Pagobakoitza. Urbiako lekua, Aizkorri (Gipuzkoa). Bertako trikuharriak jentilek eraiki zituztela esaten du tradizioak.
- Pagomari. Pago sakratua, Mariri lotua.
- Patuek. Familia jeinuak.
- Peru. Muxikako (Bizkaia) Okana baserriko gaztainondo baten izena, sakratua, Marirekin lotura duena.
- Prakagorri. Jeinu familiarren izenetako bat.
- Putterri. Aralarko gailurra; kobazulo bat dago bertan, Mariren bizilekua.
- Saaltse. Ataungo baserria (Gipuzkoa). Baserritik hurbil kobazulo bat dago, tradizioaren arabera Mariren bizileku izan zena.
- Sakre. Madarikazioa. Hainbat forma eta adierazpen hartzen ditu.
- Salamon. Ehiztari alderraiaren izenetako bat.
- Samartin. San Martin. Elezahar ugaritan agertzen da.
- Samiel. San Migel. Gai mitiko ugari dago Aralarko santuari erreferentzia egiten diotenak.
- Sanadrian. Araba eta Gipuzkoa arteko tunelean eta antzinako galtzadan, Aizkorrin, abdikazio honen ermita dago, hainbat elezaharrekin lotura duena.
- Sandailli. Jaturabeko haitzarteko kobazuloa, Oñatin (Gipuzkoa), tradizio mitikokoa.
- Sandao Binburo. Erromatarren garaiko jainkoa, Artziniegan (Araba).
- Sansonarri. Sansonen harria, Illarramendin, Tolosan (Gipuzkoa). Tradizioaren arabera, Sansonek jaurti zuen; mito hori askotan errepikatzen da harkaitz ugarirekin.
- Santatri. Goierriko hainbat lekutan, Aizkorriko mendilerroari ematen dioten izena. Hainbat elezaharretan agertzen da.
- Sanurratu. Aztiek egindako sendaketa baten izena, Bizkaian. Tradizio handia du euskal herri sinesmenetan.
- Selatse. Erromatarren garaiko jainkoa, Barbarinen (Nafarroa).
- Semeola. Aiako Altzolako (Bizkaia) baserria. Ekaitzarekin zerikusia duen elezahar baten helburua.
- Sorgin. Jeinu gaiztoa, Mariren zerbitzura diharduen numena. Forma eta aldagai ugari ditu.
- Sorginetxe. Arrizalako trikuharriaren izena (Araba).
- Sorsain. Sorgina, haur bat jaiotzeko zain egoten da, gero hura hiltzeko.
- Su. Funtsezko osagaia da sinesmen mitologikoetan. Erabilgarritzat hartzen bada ere, izan liteke kaltegarria. Suteekin eta harri erauntsiekin lotu ohi den jeinua da.
- Suharri. Jarduera magikoetan erabilitako harria.
- Sugaar. Suge arra, Mariren senarra, ohiko osagaia elezaharretan. Era askotako formak eta izenak hartzen ditu.
- Sugoi. Sugaarren izena Arratian (Bizkaia). Gizaki itxura hartzen du zenbaitean.
- Supelaur. Itzina mendiko haitzuloa, Orozkon (Bizkaia). Mariren bizilekua.
- Tartalo. Jeinu gaiztoa, ziklopea.
- Tartaloetxeeta. Saadar mendiko zelaia (Zegama, Gipuzkoa). Trikuharri bat dago bertan, Tartaloren babeslekua.
- Teila. Etxearen eta jabetzaren sinboloa.
- Torto. Hainbat elezaharretan, Tartalok hartu ohi duen izena.
- Trikuharri. Monumentu megalitikoa, izen bereko lekuan, Aralarren, dagoena; hedaduraz, mendilerro horietako guztiak. Lekuen arabera, jentilek, mairuek, mairiek, sorginek eta Tartalok eraiki zituztela esaten da.
- Tulonium. Dulantziko jainkoa (Araba).
- Tusuri. Deabruaren izena Zuberoan.
- Txaalgorri. Ataun inguruan (Gipuzkoa) jeinuek hartzen duten forma.
- Txalaparta. Erritu eta sinesmen magikoekin zerikusia du haren erabilerak.
- Txekorgorri. Txekor gorriaren irudia duen jeinua; zenbait elezaharretako gai nagusia da.
- Txelemon. Herri fartsa, eguzkiaren inguruko sinbolo primitiboetan oinarritua, familiaren inguruan, etxean, aurkeztua eta Marirekin lotua.
- Txilin. Zeremonia eta erritu magikoetan erabilitako tresna.
- Txingar. Gori dagoen ikatz zatia, bedeinkatutzat hartua, amuleto gisa erabiltzen da.
- Ubedi. Ataungo osina (Gipuzkoa), Mariren ziklo mitikoarekin zerikusia duena.
- Ubendua. Jeinu gaiztoek pertsonei egindako hozka.
- Ulbelteso. Erromatarren garaiko jainkoa, Oiartzun ingurukoa (Gipuzkoa).
- Ur. Elezahar ugari daude urari lotuak.
- Ur geldi. Zenbait jeinuren bizitokitzat hartua.
- Urre. Hainbat elezaharretan lurperatutako urrezko irudia.
- Urtats, Urteberri. Mito askotan agertzen da gauzatua, eguzki errituen eta erritu teluriko arkaikoen hondakin gisa.
- Urtezahar. Antzinako erritu eta sinesmenekin lotua.
- Urtzi. Jainkoaren antzinako euskal izena, seguru asko.
- Uvarna. Kabriana inguruko erromatarren garaiko jainkoa (Araba).
- Uxua, Ursua, Uxue, Ujue. Nafarroako leku honetan haitzulo bat dago, eta bertan Ama Birjina agertu zela uste da.
- Xuban. Commingesko eskualdeko jainkoa.
- Yonagorri. Anie mendiko jeinua, Mariri lotua
- Zakur. Animalia hau ez da ohikoa euskal mitologian.
- Zaldi. Mendeko zenbait jeinuk hartu ohi dute haren forma, eta elezahar ugaritan ageri ohi da.
- Zaldiaran. Gasteizko mendietako gailurra, jeinuen kontakizunekin lotua.
- Zanpantzar. Inauterietako eta Errauts Asteazkeneko pertsonaia barregarria. Hainbat fartsatan ageri ohi da.
- Zezen. Hainbat osin eta haitzulotan bizi da, eta haien zaindaria da.
- Zezengorri. Lurpeko jeinuek haren morfologia hartu ohi dute.
- Zirpi-Zarba. Aiako Ai-iturrietako (Ataun, Gipuzkoa) jentil baten izena.
- Zirri-Mirri. Oiartzun (Gipuzkoa) inguruko jentil baten izena.
- Zotalegun. Zenbait lekutan urtarrileko lehenengo hamabi egunei ematen zaien izena; eguraldiaren iragarpenetan, urteko hamabi hilabeteak irudikatzen dituzte.
- Zozomikote. Apirileko lehenengo bi egun eta erdiak.
- Zubi. Jentilen eta beste jeinu batzuen eraikuntza dela adierazten da elezahar eta tradizio ugaritan.
- Zuloko-Meza. Horma-hobiak, harkaitzetakoak askotan, kristaututako sinesteekin lotura dutenak.
- Zupitaitz, Supitaitz, Suspenzaitz. Hareharrizko harkaitza, Oiduegiko gailurrean (Aralar). Inguruko beste hainbat hondakin megalitikoen antzera, lotura du antzinako sinesteekin.
- Zuzi. Pinu makila.